Alanya Koza Ürünleri Kooperatifi Başkanı Nilgün Akman ile ipek kozasının yeniden hayat bulduğu çalışmalar kapsamında keyifli bir sohbet gerçekleştirdik. Alanya Belediyesi tarafından açılan “İpek Kozasından Çiçek” kursları ile bir zamanlar gelin duvaklarının ve gelin çiçeklerinin vazgeçilmez süsü olan koza çiçek, kursiyerler tarafından çeşitlendirilerek İpek Eller’de hayat bulmaya devam ediyor.
‘MİRASIMIZ YENİDEN HAYAT BULDU’
-Gülşah ANAK: Öncelikle sorularımızı yanıtlamayı kabul ettiğiniz için teşekkür ederiz. Bize biraz kendinizden, koza sanatına nasıl ilgi duymaya başladığınızdan bahseder misiniz?
Nilgün AKMAN: Aynı zamanda Alanya Belediyesi Kültü Müdürlüğü’nde Geleneksel El Sanatları Sorumlusuyum. 2011 yılından bu yana ipekle ilgili çalışmalar yürütüyorum. İpekle ilgili yürüttüğümüz çalışmalar, önce dokuma kursu ardından da çiçekle ilgili devam etti. Bu kurslarımızda çiçek yapmayı ve dokumayı öğrenen kadınlar daha sonra birleşerek bir kooperatif kurdular. 2014 yılının haziran ayında kuruldu kooperatifimiz. Şu anda ben kooperatifimizin başkanlığını yapıyorum.
‘KADINLARIMIZA İSTİHDAM SAĞLADI’
-G.A: Alanyalı kadınlar kooperatifi kurarken neyi amaçladı?
N.A: Alanya’da kadınlar bu geleneksel el sanatını öğrendikten sonra kendi evlerinden satışlar yapabiliyorlar. Doğrudan satışlar yapıyorlar ama eğer toplu olaraktan bir yere satış yapacaksanız ticari olarak ve ben her şeyin belgelendirilmesi taraftarıyım. Bir ürün alınıyorsa ve satılıyorsa bunun da bir vergilendirilmesi yapılması gerekir. Bunu Alanya Koza Ürünleri Kooperatifinin ticari kimliği ile sağlayabiliyoruz.
‘İLK BAŞTA SADECE EVLERİMİZDE ÜRETİYORDUK’
-G.A: Kooperatifinizin yapılaşmasını dünden bugüne nasıl anlatırsınız?
N.A: Koza Ürünleri Kooperatifimiz ilk kurulduğunda sadece evimizde yapıp satıyorduk. Daha sonra bazı projeler yaptık. Bu projelerimizle beraber kooperatifimiz büyüdü. İlk yaptığımız projede hem belediye ile yaptığımız ortak bir proje vardı orada kooperatifimize bazı araç gereçler satın aldık. İkinci yaptığımız projemizde Ticaret Bakanlığımızın kadın kooperatiflerini desteklediği bir projeydi. O proje ile de bir atölye kurduk. Kurmuş olduğumuz atölyede şu anda çerçevelerimizi kendimizin yapabileceği bütün ekipmanlarımız mevcut.
‘HEDİYELİK EŞYA SINIFINA DAHİL EDİLDİ’
-G.A: Koza Ürünleri Kooperatifinin Alanya’ya kazandırmak istediği amaç nedir?
N.A: Öncelikle Koza Ürünleri Kooperatifinin yapmış olduğu ürünleri Alanya’daki kamu kurumları, özel şirketler bir prestij hediyesi olarak sunuyorlar. Alanya Belediyesi de bu konuda gerçekten büyük bir destek veriyor. Kadınların yapmış olduğu bu el sanatını kendisinin hediyelik eşya sınıfına dahil etti. Bu konuda da ipek kozası büyük bir gelişme gösterdi. İpek kozasından çiçekler, dekoratif panolar, gelin çiçekleri gibi. Gelinlerimiz artık evlenirken veya nişanlanırken çiçeklerini hep ipek kozasından yapıyorlar. Nasılsa her evde ipek örtüler varsa ipek kozasından çiçekler de hem vazolarda hem de duvarlarda dekoratif pano olarak yerini alıyor.
‘BERGÜZAR TEYZEMİZİ HER ZAMAN MİNNETLE ANIYORUZ’
-G.A: Koza bildiğiniz üzere ölmüş bir sanattı ve tekrar gün yüzüne çıktı. Bu kimin öncülüğünde tekrar diriltilerek tanıtım ürünü haline geldi?
N.A: Yine Alanya Belediyesi diyeceğim… Çünkü Alanya Belediyesi 2000 yılından itibaren yapmış olduğu festivallerde her yıl bir tema belirledi. Bu belirlemiş olduğu temada geleneksel kıyafetlerimiz, yemeklerimiz, kıyafetlerimiz, ipek kuşağımız ön plana çıkarıldı. İpek de festivallerimizde birçok kez ön plana çıkarıldı. Festivalin konusu olması Alanya’nın yerlilerinin ipeğe olan ilgisini arttırdı. Unutmuş oldukları sanat bu sayede yeniden gündeme geldi. Yine biz Kültür Müdürlüğü olarak bu kaybolmakta olan kültürel değerimizi Alanya Kalesi’nde birkaç kişinin yaşatmakta olduğu dokuma ile çalışmalar başlattık. Dokuma kursları başlattık. Bizim bir Bergüzar Teyzemiz vardı… 2012 yılında 2 yaşlı teyzemiz yapıyordu ipek kozasından çiçeği. Birisi Bergüzar Afyoncu diğeri de Nusret Yenilmez idi. Bizim eğitmenlerden bir tanemiz Bergüzar Teyzemizden bu kursu aldı. Ardından biz ilk ipek kozası kursumuzu açtık. Kooperatifimizdeki arkadaşlarımız da ilk kursiyerlerimiz. İlk başladıkları gibi istikrar ile devam ediyorlar. Kursumuzu açtıktan sonra açtığımız ilk sergi de çok ilgi gördü. Acayip bir kursiyer patlaması yaşadık. Birden bire 250-300 kişi dahil oldu. Alanya’da böylece yaygınlaşmış oldu. Bu sanatı öğreten Bergüzar Teyzeyi her zaman minnetle anıyoruz. Kendisiyle ben son zamanlarında da gidip görüşmüştüm. Oturduğu yerden hala çiçek kozasından çiçek yapıyordu. 105 yaşındayım filan derdi kendisine. Kozanın kırpıntılarını da yastık yapar başının altına koyardı. İpek kozasını o kadar çok severdi.
‘ALANYA İÇİNDEKİ SATIŞ NOKTAMIZ BURASI’
-G.A: Kale Bedesten Çarşısı’nda bir dükkanınız var. Satışlarınızı buradan mı yapıyorsunuz? Yoksa internet üzerinden de satış yapılıyor mu?
N.A: Sosyal medya üzerinde ‘Alanya Koza Ürünleri Kooperatifi’ adında bir sayfamız var. Orada da ürünlerimizi tanıtıyoruz. Artık bu 2012 yılından beri yaygınlaştığı için herhangi bir bir şirket şehir dışında birisine hediye götürmek istediğinde kimlere ulaşabileceğini biliyor. Telefonlarla ya da sosyal medya üzerinden bize ulaşabiliyorlar. Alanya içindeki satış noktamız Bedesten Çarşısı’ndaki dükkanımız. Ürünlerimiz kooperatif çatısı altında piyasada satıldığından çok daha uygun ve kalitelidir. Daha ekonomik bütçeler, kooperatifimizden koza çiçeklerine ulaşabilirler. Fiyatlarımız üründen ürüne değişiyor. Örneğin bu bir yaka iğnesidir, tek bir portakal çiçeği koyduysanız, tek bir yaprak koyduysanız bunu belki 15 TL’ye satarsınız. Çiçek oranı arttıkça, harcadığınız koza, harcadığınız tel ve zaman arttıkça bu fiyata da yansıyor.
’45 GÜNLÜK BİR EVRE İLE BAŞLAR’
-G.A: Peki bir koza çiçeği nasıl ortaya çıkar? Bu süreci tüm evreleri ile bizlere aktarabilir misiniz?
N.A: Öncelikle ipek böceğinin ipeği dokuması lazım. İpek böceği yetiştiriciliği 45 günlük bir evredir. Onun ardından ipek kozası elde edilir. İpek kozasını bizler alıp hangi çiçeği yapacaksak ona uygun tekniklerde kesiyoruz. Daha sonra kesilen parçalar boyanıyor ve gerekli şekil veriliyor. Örneğin bir gülü gül dalına eviriyoruz. Panoluksa pano dizaynında hazırlıyoruz. Ancak ipek çok doğal bir şey olduğu için doğada bulunan çiçeklere yaptığınızda ipeğe çok yakışıyor. Biz de elimizden geldiğince bu doğallıktan uzaklaşmamaya çalışıyoruz. İpek yapay bir şeyi kesinlikle kabul etmiyor.
‘TEKNİKLERİMİZİ SAKLAMADIK ÖĞRETTİK’
-G.A: Herkes ipek kozasından çiçek yapabilir mi? Bu işte dikkat edilmesi gereken en önemli nokta nedir?
N.A: Herkes ipek kozasından çiçek yapabilir ama yaratıcılık ve yetenek ortaya çıkan işte çok etkilidir. Örneğin her terzi elbise dikebilir ama birisi çok güzel bir elbise diker birisi biraz daha orta seviye diker. İpek kozasından yaptığınız çiçekler de sizin kendi bakış açınızı, yeteneğinizi yansıtır. Estetik algınız sizin yapacağınız çiçeğin biçimini belirler. Ama biz 2012 yılından bu yana ipek kozası ile ilgili yaptığımız çalışmalarda birçok teknik geliştirdik. Geliştirdiğimiz teknikleri uyguladık. Bu teknikleri de saklamadık öğrettik.
‘EN İYİ SONUCU İPEK İÇİN KULLANILAN TOZ BOYA VERİYOR’
-G.A: Yaptığınız ürünlerin renklerini nasıl elde ediyorsunuz?
N.A: Renklendirmemizi hazır boyalarla yapıyoruz. Kök boyalar da kullanıyoruz. Bu süreç içerisinde, ipek kozasından çiçeğin gelişim aşamasında aslında doğal boyamalar da tercih ettik. Ancak ürünlerin boyalarındaki ışık haslığı çok önemli. Diyelim ki bir ürünü lahana ile boyadınız, evet rengini alır. Ama siz onu çerçeveye ya da vazoya koyduğunuzda ışık haslığını ve korumasını sağlayamıyorsanız onunla boyamaya gerek yok. Neyden en iyi etkiyi alıyorsanız onunla boyamanızı öneririz biz. Bu nedenle de ipek boyaları var. Kale’de yaptığımız araştırmalarda da kadınların dokumalarda kullandıkları boyaların aynı boya olduğunu gördükten sonra ipek için kullanılan toz boyayı kullanıyoruz. Çünkü en kaliteli sonucu o veriyor.
‘BU ALGIYI ZAMANLA KIRACAĞIZ’
-G.A: Yerli ve yabancı vatandaşların ürünlerinize olan ilgisi ve tepkisi nasıl oluyor?
N.A: İnsanlar ürünlerin ipek olduğunu anlayınca çok kıymet veriyorlar. Ancak aynı zamanda ‘Bu çok kıymetli bir şey, pahalıdır’ diye de düşünüyorlar. Ulaşılabilirlik izlenimi oluşturuyor insanlarda. Bu algıyı da zamanla kıracağımızı düşünüyorum.
‘PRESTİJ HEDİYESİ OLARAK İPEK KOZASINDAN ŞAKAYIK VERİLDİ’
-G.A: Koza çiçeğinin ve kooperatif çatısı altında üretilen ürünlerin Alanya tanıtımına katkısını nasıl değerlendiriyorsunuz?
N.A: Alanya Belediyesi hem ipek dokuma hem de ipek kozasından çiçek çalışmalarını yaparken insanların sandıklarından dokuma ürünleri de çıktı. Önceleri yok diye biliyorduk ama birçok tarzda değişik dokuma örnekleri ortaya çıktı. Bunlarla ilgili Alanya Belediyesi hem yurt içinde hem de yurt dışında sergiler yaptı. Bu sergiler insanların unuttukları miraslarını yeniden incelemesine ön ayak oldu. Alanya’ya gelen misafirlerimiz kültür evlerimizdeki bu sanatları mutlaka gidip görmek istiyorlar. İpek kozasından çiçekle alakalı da yine Alanya Belediyesi Expo 2016’da iki atölye kurdu. Kurmuş olduğu atölyelerden birisi ‘Muzdan Sanata Hayalden Tasarıma Muz Lifi Atölyesi’ diğeri de Dut Ağacından Dokuma Tezgahına Alanya İpek Projesi. Bu kapsamda oluşturulan iki atölyelerde kadınlarımızın ürettiği ürünler, sandıklardan çıkan ürünler sergilendi. Expo 2016, Alanya İpek Kozası çiçeklerinden yapılan Şakayık çiçeğini prestij hediyesi olarak dünyadan gelen bütün katılımcılara hediye olarak verdi.
‘KREŞ PROJESİNİ HAYATA GEÇİRECEĞİZ’
-G.A: Kooperatif satışından elde ettiğiniz gelirleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
N.A: Hazırladığımız projelerden dolayı kooperatifimizin satışlarında kar dağıtımı yapmıyoruz. Kooperatifimizin kasasında kalıyor. Üreticilerin ürettikleri ürünlerin bedelleri ödeniyor. Dışarıya yaptırdığımız işlerin bedelleri ödeniyor. Vergilerimizi harçlarımızı ödüyoruz. Kalanını da elimizden geldiğince biriktirip, Başkan beyin bizden istediği Kreş Projesini hayata geçirmek istiyoruz.
‘BU SÜREÇTEN ZARAR GÖRMEDEN ÇIKMAYA ÇALIŞIYORUZ’
-G.A: Bildiğiniz üzere pandemi hayatımızın birçok alanını olumsuz yönde etkiledi. Peki pandeminin kooperatife etkileri ne oldu?
N.A: Pandemi kesinlikle her alanı olduğu gibi bizleri de etkiledi. Çünkü bu dönemde insanların öncelikleri değişti ve hediye vermek ikinci belki üçüncü sıralara geriledi. Tabii ki satışlarımız düştü. Ama bu süreçte yine de elimizden geldiğince zarar görmeden çıkmaya çalışıyoruz.
‘GELSİNLER BEDESTEN’DEKİ DÜKKANIMIZI GÖRSÜNLER’
-G.A: Son olarak eklemek istediğiniz bir şey bizler aracılığıyla vermek istediğiniz bir mesaj var mı?
N.A: Gelsinler Bedesten’deki dükkanımızı görsünler. Kesinlikle Alanya içerisinde ya da dışarıdan bir yere hediye vereceklerse Alanya’nın kendisine ait yerel sanatı olan ipek kozasından çiçek hediyeliğini hediyelik dağarcıklarına dahil etsinler isteriz. – Gülşah ANAK